Pęknięty ząb – i co dalej?

Każdy z nas chce jak najdłużej zachować pełny, biały uśmiech. Niestety – losowe sytuacje mogą znacznie utrudnić nasze starania. Należą do nich między innymi urazy. Pęknięcia lub złamania zęba to jedne z najczęstszych – poza próchnicą – dolegliwości, skłaniających pacjentów do pilnej wizyty w gabinecie stomatologicznym. Jak wygląda pęknięty ząb? Jakie powikłania mogą pojawić się na skutek urazu? Czy taki wypadek może wymagać ekstrakcji zęba?

Pęknięcie zęba – czym jest?

Pęknięcie zęba to nic innego jak utrata części jego tkanek twardych. Jest ono skutkiem działania bardzo dużej siły, której niefortunne przyłożenie powoduje przykre konsekwencje. Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje przebiegów pęknięcia zęba: pionowe, poprzeczne oraz skośne.

Do najpopularniejszych pęknięć zęba należą:

• pęknięcie w obrębie szkliwa zęba;
• pęknięcie zęba;
• złamanie guzka zęba;
• całkowite złamanie zęba;
• pionowe pęknięcie korzenia zęba.

Niestety – nasze zęby nie posiadają właściwości regeneracyjnych. Aby uratować ząb po urazie, konieczne jest jak najszybsze wdrożenie profesjonalnej pomocy ze strony lekarza stomatologa.

Pęknięty ząb – objawy

W przypadku pękniętego zęba najbardziej charakterystycznym objawem jest brak jego fragmentu. Nieestetyczny deficyt tkanek zęba motywuje pacjentów do pilnej wizyty w gabinecie lekarskim. Najtrudniejsza sytuacja ma miejsce wówczas, gdy uraz dotyczył zęba przedniego – powstałe uszkodzenie staje się centralnym elementem naszego uśmiechu.

Pozostałe objawy pęknięcia zęba to między innymi:

• nadwrażliwość na zimne, słodkie i gorące pokarmy,
• silny ból podczas żucia;
• zwiększona tkliwość i nabrzmiałość linii dziąsła, przebiegającej w okolicy uszkodzonego zęba.

Pęknięcie zęba – najczęstsze przyczyny

Do najczęstszych przyczyn pęknięcia zęba należy:

• niefortunne ugryzienie twardych pokarmów, np. orzechów, landrynek, kości;
• nagła zmiana temperatury panującej w jamie ustnej (najczęściej wynika ze spożycia zimnych napojów);
• bruksizm, czyli nawykowe zaciskanie zębów;
• przeprowadzone w przeszłości leczenie kanałowe;
• duża ilość wypełnień w zębie;
• zgrzytanie zębami;
• zaburzenia zwarciowe i nieprawidłowości w okluzji zębów;
• uraz mechaniczny, powstały np. na skutek wypadku komunikacyjnego lub pobicia;
• znacząca utrata struktury kostnej, spowodowana np. chorobami przyzębia.

Czynnikiem, który również zwiększa ryzyko złamania zębów, jest wiek pacjenta. Badania naukowe wskazują, że incydenty spotykają najczęściej pacjentów po 40 roku życia. Z wiekiem tkanki twarde stają się coraz bardziej kruche, zmniejsza się także elastyczność zębiny. W efekcie pod wpływem siły przekraczające granice jej sprężystości, ząb może ulec pęknięciu lub złamaniu.

Szczególnie narażeni na urazy w obrębie zębów są także pacjenci w trakcie radioterapii głowy i szyi. Pod wpływem działania promieniowania jonizującego, zęby stają się znacznie bardziej osłabione. Ich dotychczasowa twardość i elastyczność znacząco się obniża. Sytuacja taka powoduje, że ząb może złamać się nawet pod wpływem dotychczas niegroźnych bodźców mechanicznych.

Pęknięty ząb po leczeniu kanałowym

Leczenie endodontyczne prowadzone jest w przypadku stanu zapalnego lub martwicy miazgi. Zęby, u których było wykonane, są martwe, a tym samym bardziej osłabione od ich zdrowych odpowiedników. Rozległy proces próchnicowy, który jest najczęstszą przyczyną konieczności leczenia kanałowego, rozpoczyna się zwykle w obrębie korony zęba. Przed przystąpieniem do procedur endodontycznych, lekarz dokładnie usuwa wszystkie zmienione próchnicowo tkanki twarde. W efekcie zęby często pozostają z minimalną częścią swojej pierwotnej struktury, co przyczynia się do utraty jego wytrzymałości mechanicznej – a co za tym idzie, utraty odporności na pęknięcia i złamania.

Pęknięty ząb przy dziąśle

Ząb może ulec pęknięciu również w okolicy linii dziąsła. Zazwyczaj jest ono wynikiem niefortunnie ugryzionego, twardego pokarmu.

Leczenie pęknięć przydziąsłowych odbywa się zwykle za pomocą klasycznych metod zachowawczych. W tym celu wykorzystuje się materiały kompozytowe, rzadziej cementy światłojonomerowe.

Pęknięty korzeń zęba

Pęknięcia korzenia jest zwykle wynikiem urazu mechanicznego, do którego doszło na skutek wypadków komunikacyjnych czy uprawiania sportów ekstremalnych. Niekiedy też przykrą sytuację może spowodować niepoprawnie przeprowadzone leczenie endodontyczne.

Złamanie korzenia zęba może przebiegać w sposób pionowy, poprzeczny i skośny.

Pionowe pęknięcia korzenia zęba dotyczą głównie osób starszych. Najczęściej dotyczą przypadków, w których urazowy ząb leczony był kanałowo. Wiele osób bardzo szybko trafia do gabinetu stomatologicznego – ma to związek ze znacznymi dolegliwościami bólowymi, które mogą im towarzyszyć. Niestety – taka linia złamania zęba nie rokuje pozytywnie. W przypadku takich urazów zawsze konieczny jest zabieg ekstrakcji. Najlepiej rozważyć wówczas implantację natychmiastową.

Z poprzecznie lub skośnie pękniętym korzeniem zęba zmagają się zwykle młodzi pacjenci. Ten typ urazu prowadzi często do powikłań w obrębie miazgi zęba. Złamanie o skośnym przebiegu zazwyczaj obserwuje się w przypadku zębów przednich górnych.

Pęknięty ząb – diagnostyka

W każdym przypadku złamany ząb wymaga przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki. Jej podstawą jest badanie kliniczne, opierające się między innymi na wzrokowej ocenie uszkodzenia. Lekarz dodatkowo może wykonać kombinację wielu testów diagnostycznych, np. opukowego, obciążeniowego lub klasyczną stymulację zimnym powietrzem.

Klasyczne badanie stomatologiczne powinno być zawsze uzupełnione o diagnostykę rentgenowską. Obecnie znacznie bardziej od konwencjonalnych zdjęć RTG poleca się wykonanie tomografii wolumetrycznej, czyli CBCT. Ma ona szczególne zastosowanie w przypadku zaawansowanych urazów.

Jak wygląda leczenie pękniętego zęba?

Wybór metody leczenia pękniętego zęba zależy przede wszystkim od jego stopnia uszkodzenia. Odpowiednie leczenie daje szansę na zachowanie zęba w jamie ustnej, nawet w przypadku najtrudniejszych sytuacji klinicznych.

Leczenie zachowawcze

Zachowawcza forma leczenia stosowana jest w sytuacji, w której możliwa jest odbudowa części zęba za pomocą materiału kompozytowego. Dotyczy to łagodnych uszkodzeń, przebiegających zwykle w obrębie szkliwa lub szkliwa i zębiny (np. ukruszenia zęba).

Ukruszony ząb zostaje wstępnie przygotowany – usuwa się ostre ścianki oraz łagodzi ściany ubytku. Następnie przy pomocy światłoutwardzalnych kompozytów odbudowuje się utracony fragment korony.

Leczenie kanałowe

Czasami w przypadku pęknięcia zęba, dochodzi do jednoczesnego uszkodzenia miazgi – czyli odżywiającej go tkanki. W sytuacji takiej konieczne jest zastosowanie leczenia endodontycznego. Stanowi ono jedyną szansę na uratowanie zęba. Podczas jego przebiegu lekarz usuwa tkankę znajdującą się w kanałach korzeniowych – procedura ta określana jest mianem chemo-mechanicznego opracowania kanałów. Następnie światło kanałów zostaje wypełnione specjalistycznym materiałem, tj. gutaperką. Ząb po leczeniu kanałowym może być odbudowany za pomocą klasycznego wypełnienia kompozytowego z wkładek koronowo-korzeniowym, nakładu, endokorony lub korony protetycznej.

Leczenie protetyczne

Leczenie protetyczne stosowane jest w przypadku zaawansowanych uszkodzeń w obrębie korony zębów. W większości przypadków, jego wykonanie wymaga odpowiedniego przygotowania zęba, np. wykonania leczenia endodontycznego.

Założenie korony pozwala nie tylko odzyskać utracony wygląd zęba, ale też jego prawidłowe funkcje. Pełni to kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowych warunków zwarciowych w jamie ustnej oraz zachowaniu na optymalnym poziomie jej podstawowych funkcji, między innymi żucia i mowy.

Jeśli złamanie zęba dotyczy zębów bocznych, w ich leczeniu można wykorzystać korony protetyczne, ale też uzupełnienia typu inlay oraz onlay. Wkłady (inlay) oraz nakłady koronowe (onlay) są doskonałą alternatywą dla konwencjonalnych uzupełnień kompozytowych. Charakteryzuje je nie tylko lepsza estetyka, ale też mniejsza skłonność do urazów oraz zachodzącego z biegiem czasu zużycia.

Usunięcie zęba

Po usunięciu zęba poleca się jak najszybsze wypełnienie powstałej luki. Najlepiej zrobić to za pomocą implantu zęba, który zastąpi korzeń zęba naturalnego. Szybka reakcja pozwoli nie tylko usunąć problem natury estetycznej, tj. pustej przestrzeni, ale też uchroni pacjenta przed procesem utraty struktury kości. Do najskuteczniejszych metod leczenia utraconego zęba, należą stałe uzupełnienia protetyczne, czyli mosty oraz implanty.

Należy pamiętać, że wybór metody terapeutycznej powinien być zawsze konsultowany z lekarzem dentystą. Specjalista zaleci odpowiednie leczenie, które będzie w stanie przywrócić estetyczny wygląd zęba oraz pełnione przez niego funkcje.

Pęknięty ząb u dziecka

W przypadku dzieci złamany ząb jest bardzo częstą dolegliwością. Związane jest to głównie z aktywnym stylem zabaw, która dotyczy najmłodszych pacjentów. Upadki z wysokości, wypadki na rowerze lub hulajnodze czy domowe przepychanki z rodzeństwem to jedne z częstszych przyczyn nieszczęśliwych wypadków.

W przypadku zębów mlecznych leczenie złamania zależy on rozległości uszkodzenia. Jeśli dotyczy ono minimalnego obszaru, wystarczające jest wygładzenie ostrych brzegów oraz zastosowanie profesjonalnych preparatów fluorkowych lub bezfluorowych.

Przy znacznej utracie tkanek twardych, konieczna może okazać się odbudowa zęba. W tym celu stosuje się materiały szkłojonomerowe lub klasyczne kompozyty, określane także jako „białe plomby„. Preparaty szkłojonomerowe mogą być stosowane nawet w wilgotnym środowisku, dzięki czemu doskonale sprawdzają się u dzieci, u których zachowanie suchości pola zabiegowego może stanowić ogromne wyzwanie. Jeśli istnieje możliwość optymalnego opanowanie ślinienia lub zastosowania koferdamu, odbudowę zęba poleca się wykonać lepszej jakości materiałami światłoutwardzalnymi.

Jeśli mamy doczynienia z uszkodzeniem zęba stałego u dziecka, odbudowa zęba powinna odbyć się wyłącznie przy pomocy materiałów kompozytowych. Wypełnienia szkłojonomerowe mogą pełnić jedynie rolę tymczasowego opatrunku, który po określonym czasie powinien zostać wymieniony na uzupełnienie stałe.

Urazy w obrębie jamy ustnej – kiedy należy zgłosić się do stomatologa?

Niezależnie od typu uszkodzenia zęba, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem dentystą. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie konsekwencje urazu są widoczne gołym okiem. Tylko specjalista jest w stanie dokładnie ocenić stopień utraty tkanek oraz dobrać odpowiednie leczenie.

Do czasu wizyty warto wyeliminować z diety twarde pokarmy, których spożycie mogłoby powodować dalsze uszkodzenia zęba. W przypadku występowania bardzo silnych dolegliwości bólowych, można przyjąć dostępny bez recepty lek przeciwbólowy, np. paracetamol lub preparaty z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Odłamany fragment zęba – czy należy go zatrzymać?

Jeśli w wyniku urazu doszło do całkowitego odłamania części zęba, należy pilnie zgłosić się do gabinetu stomatologicznego. Odpowiednio zachowany utracony element uzębienia może być z powodzeniem ponownie przytwierdzona do tkanek. Aby takie leczenie przyniosło oczekiwane rezultaty, do czasu wizyty ułamany fragment zęba powinien być przechowywany w mleku lub w roztworze soli fizjologicznej.

Podobna sytuacja dotyczy całkowicie wybitych zębów. W ich przypadku postępowanie wygląda w taki sam sposób. Szybka wizyta w gabinecie oraz odpowiednie przechowanie, są szansą na uzyskanie optymalnych rezultatów leczenia. W niektórych przypadkach możliwe jest nawet ponowne umieszczenie zęba w zębodole, z jednoczesnym pełnym zachowaniem jego żywotności.

Jak dbać o higienę jamy ustnej po leczeniu pękniętego zęba?

Po przeprowadzonym leczeniu pękniętego zęba należy zadbać o prawidłową higienę jamy ustnej. Codzienne szczotkowanie zębów oraz regularne oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych to minimum, które powinno być zachowane w przypadku każdego pacjenta. Dodatkowo warto wspomagać się regularnym płukaniem jamy ustnej. W tym celu wykorzystać można czystą wodę lub specjalistyczne płyny do płukania. Przy ich pomocy możliwe jest skuteczne usunięcie resztek pokarmowych, pozostających np. po posiłkach. Poza domowymi zabiegami higienizacyjnymi w obrębie jamy ustnej, należy odbywać regularne wizyty w gabinecie stomatologicznym stomatologicznym. Są one szansą na stałe monitorowanie stanu zębów oraz całej jamy ustnej. Dodatkowo pełnią one szczególną rolę w przypadku pękniętego zęba, który przez najbliższy po urazie okres, powinien podlegać znacznie częstszej obserwacji.

Dodatkowo należy przestrzegać wszystkich zaleceń przekazanych przez lekarza prowadzącego. Mogą się one różnić, w zależności od tego jak wyglądało leczenie pękniętego zęba.

W sytuacji, gdy konieczna była ekstrakcja zęba uszkodzonego, należy zadbać o należyty proces gojenia zębodołu. Poza zachowaniem higieny poleca się oszczędny tryb życia, unikanie aktywności fizycznej oraz unikanie wyrobów alkoholowych i nikotynowych.

Źródła:

1. nhs.uk. (2018). Chipped, broken or cracked tooth. [online] Available at: https://www.nhs.uk/conditions/chipped-broken-or-cracked-tooth/;
2. www.colgate.com. (n.d.). What To Do With A Broken Tooth | Colgate®. [online] Available at: https://www.colgate.com/en-us/oral-health/dental-emergencies-and-sports-safety/what-to-do-with-a-broken-tooth# [Accessed 27 Nov. 2023];
3. Li, F., Diao, Y., Wang, J., Hou, X., Qiao, S., Kong, J., Sun, Y., Lee, E.-S. and Jiang, H.B. (2021). Review of Cracked Tooth Syndrome: Etiology, Diagnosis, Management, and Prevention. Pain Research and Management, 2021, pp.1–12. doi:https://doi.org/10.1155/2021/3788660.