Przetoka ustno-zatokowa, czyli połączenie ustno-zatokowe

Przetoka ustno-zatokowa, określana również jako połączenie ustno-zatokowe, jest sytuacją kiedy dochodzi do połączenia jamy zatoki szczękowej z jamą ustną. Połączenie jamy ustnej i zatoki nie jest standardowa, fizjologiczną sytuacja i takie połączenie powinno być jak najszybciej zaopatrzone chirurgiczne aby zapobiec powikłaniom. Połączenie ustno-zatokowe jest zaliczane do częstych powikłań po ekstrakcji zębów trzonowych i przedtrzonowych w szczęce. Istnieje kilka sytuacji kiedy w stomatologii dochodzi do powstania połączenia ustno-zatokowego i przetoki.

1. Czym są zatoki szczękowe?
2. Kiedy dochodzi do połączenia ustno-zatokowego i jak przebiega leczenie?
3. Przetoka ustno-zatokowa dotyczy przypadków kiedy dochodzi do utrwalonego połączenia między zatoką szczękową a jamą ustnej?
4. W przypadku zmian chorobowych zatoki wykonywana jest operacja zatoki szczękowej z dostępu Caldwell- Luc’a.

Trochę anatomii, czyli gdzie znajduje się zatoka szczękowa?

Fizjologicznie zatoki szczękowe stanowią odizolowany od jamy ustnej obszar. Znajdują się poniżej oczodołów symetrycznie po obu stronach nosa. Występuje zatoka szczękowa prawa i lewa, stanowią odizolowane przestrzenie pneumatyczne, które łączą się z jamą nosową. Odpowiadają za rezonans w czasie mówienia oraz ogrzewają wdychane powietrze a także chronią przed urazami. Zatoki szczękowe wyścielone są błoną śluzowa fizjologicznie, i wypełnione powietrzem w przypadku stanów chorobowych w ich wnętrzu mogą znajdować się bakterie oraz płyny.

Czym jest połączenie ustno-zatokowe?

Do połączenia ustno-zatokowego dochodzi w wyniku przerwania ciągłości tkanek czyli błony śluzowej oraz kości oddzielających zatokę szczękową od jamy ustnej. Ta sytuacja ma miejsce najczęściej na skutek inwazyjnych zabiegów stomatologicznych z zakresu chirurgii stomatologicznej w bocznym odcinku szczęki.

Powstanie połączenia ustno-zatokowego w dużej mierze zależy od uwarunkowań anatomicznych pacjenta, stanu błony śluzowej zatoki, rozmiaru zmian zapalnych zlokalizowanych wokół wierzchołków korzeni zębów a także wieku pacjenta i sposobu wykonania zabiegu. Do powstania połączenia ustno-zatokowego częściej dochodzi u pacjentów, u których warstwa tkanki kostnej oddzielająca wierzchołki korzeni zębów w szczęce jest bardzo cienka lub zniszczona na skutek przewlekłego stanu zapalnego. W takiej sytuacji korzenie zębów bocznych szczęki mogą wpuklać się do zatoki szczękowej, kiedy dochodzi do ekstrakcji zęba, dochodzi do powstania połączenia między jamy ustną a światłem zatoki szczękowej.

Ważna w takich przypadkach jest diagnostyka radiologiczna przed zabiegiem. Szczególnie pomocne jest badanie cbct (tomografia komputerowa) . Wówczas chirurg stomatologiczny wykonujący zabieg może określić prawdopodobieństwo wystąpienia połączenia ustno-zatokowego, oceniając odległość zatoki szczękowej od wierzchołków korzeni oraz to czy ściana zatoki uległa zniszczeniu na skutek przewlekłego stanu zapalnego.

Do połączenia jamy ustnej i zatoki szczękowej może dojść w następujących sytuacjach:

• usunięcie zębów trzonowych i przedtrzonowych w szczęce
• usuniecie torbieli zębopochodnej lub zmian zapalnych w bliskiej lokalizacji z zatoką szczękową
• resekcja korzeni zębów trzonowych lub przedtrzonowych w szczęce
• dłutowanie zatrzymanych zębów w odcinku bocznym szczęki
• uraz w obrębie bocznego odcinka szczęki
• na skutek przewlekłych stanów zapalnych powodujących erozję tkanki kostnej w okolicy zatok szczękowych (przewlekłe zapalenie ozębnej, zapalenie kości, ropne zapalenie zatoki szczękowej, zmiany nowotworowe)
• inne zabiegu z zakresu chirurgii stomatologicznej odbywające się w pobliżu zatok szczękowych.

Leczenie i diagnostyka przetoki ustno-zatokowej

Leczenie połączenia ustno-zatokowego polega na jego chirurgicznym zamknięciu. Zabieg zamknięcia połączenia ustno-zatokowego powinien nastąpić jak najszybciej po jego rozpoznaniu. Diagnostykę czy doszło do połączenia ustno-zatokowego lekarz dentysta przeprowadza w gabinecie bezpośrednio po wykonanym zabiegu np. ekstrakcji zęba.

Diagnostyka połączenia ustno-zatokowego

W tym celu wykonuje między innymi próbę Valsalvy. Lekarz dentysta zamyka pacjentowi skrzydełka nosa i prosi o wykonaniu wydechu przez nos przy otwartych ustach (który będzie utrudniony). W przypadku wydobywania się powietrza przez zębodół mamy potwierdzenie obecności połączenia ustno-zatokowego. Wykrycie połączenia ustno-zatokowego jest wskazaniem do odpowiedniego zaopatrzenia chirurgicznego. Co ważne, pomimo ujemnej próby Vlasalvy w gabinecie może dojść do samoistnego otwarcia się zatoki po zabiegu zwłaszcza jeśli pacjent nie stosuje się do zaleceń pozbiegowych np. dźwiga ciężary (zwłaszcza jeśli ściana zatoki znajduję się bardzo blisko korzeni usuwanego zęba).

Leczenie połączenia ustno-zatokowego

Jeśli doszło do szerokiego połączenia jamy ustnej z zatoka takie połączenie należy zamknąć odpowiednio wypreparowanym płatem śluzówkowo-okostnowym wraz z zszyciem zębodołu. W przypadku gdy lekarz po stwierdzeniu połączenia ustno-zatokowego stwierdzi że z zatoki wydobywa się ropa lub inny wysięk, pacjent jest kierowany do szpitala na oddział chirurgii szczękowo-twarzowej lub laryngologii w celu operacji zatoki szczękowej, ponieważ taka sytuacja wskazuje na infekcje zatoki. Po odpowiednim zaopatrzeniu przez lekarza połączenia ustno-zatokowego niezwykle ważne jest aby pacjent zastosował się do zaleceń pozabiegowych.

Zalecenia po zabiegu zamknięcia przetoki ustno-zatokowej

Ważne aby po zabiegu zamknięcia połączenia ustno-zatokowego:

• ograniczyć wysiłek fizyczny, szczególnie dźwiganie i pochylanie głowy
• unikać wydmuchiwania nosa
• nie wolno palić papierosów
• nie wolno kichać otwierając usta aby zminimalizować ciśnienie powstające w jamie nosowej
• należy stosować miękka dietę
• według zaleceń lekarza stomatologa należy stosować przepisane leki i zgłaszać się na wizyty kontrolne.

Niezastosowanie się pacjenta do zaleceń po zabiegu może spowodować wystąpienie powikłań po zabiegu. Należą do nich między innymi utrudnione gojenie, ponowne utworzenie połączenia ustno-zatokowego, powstanie przetoki ustno-zatokowej a nawet infekcja zatok szczękowych.

Jak wspomóc gojenie połączenia ustno-zatokowego?

Proces gojenia po zaopatrzeniu połączenia ustno-zatokowego może wspomóc zastosowanie fibryny bogatopłytkowej (platelet-rich fibrin, PRF). Fibryna dzięki zawartości licznych czynników wzrostu przyspiesza gojenie tkanek miękkich oraz kości. Zastosowanie PRF przy połączeniu ustno-zatokowym zmniejsza także dyskomfort pozabiegowy pacjenta.

Jak powstaje przetoka ustno-zatokowa?

Jak powstaje przetoka ustno-zatokowa? Brak odpowiedniego zaopatrzenia połączenia zatoki z jamą ustną skutkuje powstaniem przetoki ustno-zatokowej oraz rozwinięciem się stanu zapalnego zatoki szczękowej. Zdiagnozowana przetoka ustno-zatokowa jest wskazaniem do jej jak najszybszego zamknięcia. Często z przetoką pojawią się zapalenie zatok, ze względu na długie narażenie na infekcje i bakterie z jamy ustnej.

Przetoka ustno-zatokowa powstaje jako utrwalony stan połączenia ustno-zatokowego, jeśli nie zostanie ono zaopatrzone w przeciągu 48-72 godzin. Zabieg powodujący powstanie przetoki to najczęściej ekstrakcję zębów bocznych w szczęce. Należy dodać, że do wytworzenia przetoki ustno-zatokowej może dojść także samoistnie. Do połączenia ustno-zatokowego dochodzi na skutek erozji tkanki kostnej zatoki szczękowej w wyniku przewlekłego stanu zapalanego lub nowotworowego.

Jakie są objawy przetoki ustno-zatokowej?

Jakie objawy mogą wskazywać na to, że doszło do powstania przetoki ustno-zatokowej? Objawy przetoki są dość charakterystyczne i uciążliwe dla pacjenta. Jednym z objawów świadczących o tym, że doszło po powstania przetoki ustno-zatokowej jest przemieszczanie się płynów z jamy ustnej do światła kanału nosowego. W praktyce oznacza to, że pacjent przy spożywaniu pokarmów i płynów będzie doświadczał nieprzyjemnych dolegliwości w postaci przemieszczania się płynów do nosa. Ponadto może występować ból, krwawienie z nosa oraz zmiana głosu.

Odpowiednio szybkie wykrycie połączenia ustno-zatokowego i odpowiednie zaopatrzenie go jest niezwykle istotne, aby zapobiec wystąpieniu groźnych powikłań. Ważne jest odpowiednie zamknięcie przetoki ustno-zatokowej oraz oczyszczenie zatoki z infekcji.

Co jeśli u pacjenta zostanie zdiagnozowana przetoka ustno-zatokowa?

Powstałą przetoka ustno-zatokowa powinna być jak najszybciej zaopatrzona. Leczenie przetoki ustno-zatokowej odbywa się w klinice stomatologicznej, na oddziale chirurgii szczękowo-twarzowej lub laryngologii. Tam przeprowadzany jest zabieg zamknięcie przetoki oraz operacja zatoki szczękowej. Należy podkreślić, że brak odpowiedniej terapii przetoki ustno-zatokowej ma poważne konsekwencje. Może doprowadzi do wystąpienia infekcji zatok, a w skrajnych przypadkach nawet ropnia mózgu czy zapalenia zakrzepowego zatoki jamistej. Powikłaniem przetoki ustno-zatokowej może być również zapalenie opon mózgowych.

Jak zamyka się przetokę ustno -zatokową?

Metodą z wyboru jest chirurgiczne zaopatrzenie powstałej przetoki. Ten rodzaj powikłań jest najczęściej leczony operacyjnie w warunkach szpitalnych, po wcześniejszym wykonaniu dokładnej diagnostyki.

Operacja zatoki szczękowej z dostępu Caldwell- Luc’a z jednoczesna plastyką połączenia ustno- zatokowego

Leczenie przetoki ustno-zatokowej odbywa się w PrecisDENT Centrum Implantologii i Stomatologii Mikroskopowej w Jaśle. Jeśli klinika stomatologiczna nie dysponuje odpowiednim ekspertem implantologii i chirurgii stomatologicznej to pacjenta kieruje się do szpitala na oddział chirurgii szczękowo-twarzowej lub laryngologii. Operacyja z dostępu Caldwella-Luc”a polega na usunięciu zmian zapalnych (torbiel, polipy, ciało obce) z zatoki szczękowej. Jednocześnie zamyka się przetokę ustno-zatokową. Zmiany usunięte z zatoki szczękowej są wysyłane do badania histopatologicznego.